Stamcelletransplantation med brug af celler fra en donor
Ved allogen stamcelletransplantation får du celler fra en donor. Man bruger stamceller fra en donor, når kemoterapi alene ikke er helbredende nok. De fremmede stamceller fra donoren vil starte en immunreaktion, som slår kræftcellerne ihjel.
Om allogen stamcelletransplantation
Når man transplanterer stamceller fra en donor, vil det nye immunforsvars hvide blodceller dræbe de kræftceller, som kemoterapien ikke kunne udrydde. Transplantation af stamceller fra en donor bruges derfor til de sygdomme, der ikke kan behandles af kemoterapi alene.
Allogen stamcelletransplantation bruges til behandling af:
- Akut leukæmi (blodkræft)
- Knoglemarvssvigt (aplastisk anæmi)
- Myelodysplasi (forstadier til akut leukæmi)
- Kroniske leukæmier
- Lymfomer
Sådan finder lægen en egnet donor
Lægen undersøger først, om der findes en søskendedonor med samme vævstype. Når to personer har samme vævstype, er det muligt at transplantere stamceller. Hver af dine eventuelle brødre og søstre, som har samme forældre som dig, har 25 % chance for at have samme vævstype som dig. Ens immunforsvar vil altså blive udskiftet med fremmede hvide blodceller, der danner et nyt immunforsvar. Også selvom der er tale om en søskendedonor.
Hvis der ikke findes en egnet søskendedonor, søger lægen efter en donor i donorregistrene.
Donorregistre
I Danmark og verden over er der næsten 30 millioner mennesker, der har indleveret en blodprøve til bestemmelse af vævstype.
Hvis lægen i disse registre finder en vævstype, der passer, spørger lægen, om donoren vil levere stamceller til en patient, der har brug for transplantationen.
I enkelte tilfælde kan der bruges navlesnorsblod, som også fås fra et donorregister. I Danmark får vi de fleste donorceller fra Tyskland.
Minitransplantation - specielt for ældre patienter
En minitransplantation er en transplantation, hvor der bruges stamceller fra en donor, og hvor forbehandlingen er mere skånsom.
I nogle tilfælde er det muligt at få en mere skånsom forbehandling før en transplantation med stamceller fra donor. Den mildere forbehandling med kemoterapi sigter primært på at svække immunsystemet, så de transplanterede stamceller ikke bliver afstødt.
Ved minitransplantation undgår man behov for isolation
Ved den skånsomme behandling bliver den eksisterende knoglemarv ikke udryddet af kemoterapien. I stedet overtager stamcellerne fra donor langsomt cellerne i ens knoglemarv. Denne type forbehandling gør, at også ældre patienter op til cirka 70 år kan tåle at få transplanteret stamceller. Desuden behøver man heller ikke blive isoleret efter transplantationen.
Minitransplantation udføres på kræftformer, der vokser langsomt, da der kan gå flere måneder, før den nye knoglemarv har overtaget den gamle.
Minitransplantation med brug af stamceller fra donor bruges til behandling af:
- Lymfekræft (lymfom)
- Kronisk leukæmi (blodkræft)
- Myelodysplasi (forstadie til leukæmi)
- Akut leukæmi (blodkræft)
Lægerne er ved at undersøge, hvilke sygdomsgrupper minitransplantation egner sig bedst til. Måske kan metoden i fremtiden også bruges til behandling af andre kræfttyper. Nyere resultater tyder på, at også yngre patienter med akut leukæmi kan få en minitransplantation og således undgå det hårde forløb med isolation.
Minitransplantationer udføres på Rigshospitalet og på Aarhus Universitetshospital. Der udføres cirka 90 minitransplantationer pr. år i Danmark.
Bivirkninger ved allogen stamcelletransplantation
Det er kompliceret at få skiftet knoglemarven ud med en donormarv. Du får immundæmpende behandling under og efter transplantationen, for at den nye knoglemarv fra donoren ikke skal reagere for kraftigt mod den nye 'vært' .
Hvis cellerne fra donor 'angriber' egne celler: Graft-versus-host sygdom (GvH)
Graft-versus-host sygdom (GvH) er en tilstand, hvor cellerne fra donor (graften) angriber cellerne i værten (host), der modtager stamcellerne. GvH kan være ubehageligt, men er en del af den immunologiske reaktion mod kræftcellerne.
GvH kan som regel behandles effektivt med binyrebarkhormon.
Det er de hvide blodceller, der kontrollerer vævstypen, som kan indlede et angreb på de raske celler. Hvis det sker, vil det som regel være et angreb på huden, leveren eller tarmen.
Symptomerne på GvH kort efter transplantationen er:
- Udslæt på huden
- Stigning i levertallene
- Diarré
Det er vigtigt, at GvH opdages hurtigt. Derfor skal du efter transplantationen være opmærksom på symptomer.
GvH kan også opstå lang tid efter transplantationen
GvH kan også opstå et halvt år eller senere efter transplantationen. I de tilfælde vil du få mere beskedne symptomer.
Symptomerne på GvH lang tid efter transplantationen er:
- Tørre øjne
- Tør mund
- Pigmentering af huden
Tilstanden kaldes kronisk GvH, og du bliver behandlet med små doser immundæmpende medicin. Efter måneder eller år kan kronisk GvH 'brænde ud', og du kan eventuelt blive helt fri for medicinen.